çocukların oyun oynadığı düşünülür, yetişkinlerin ise oyunu geride bıraktığı. aslında Diogenes Laertius’un aktardığına göre, yetişkinlerle birlikte olmaktansa çocuklarla taş oyunu oynayarak yaşamını süren Herakleitos açısından oyun ve insanın yaşam süresi arasındaki ilişki şöyledir: αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεσσεύων· παιδὸς ἡ βασιληίη. (bulabildiğim çevirileri dipnota ekledim)[1]. bu aforizmadaki, veya Herakleitos’un başka bir aforizmasındaki, “bilge”liği “çözümlediğini” ileri sürenleri felsefe kitaplarında bulabilirsiniz.[2] ben Herakleitos’un demek istediği şeyin ne olduğunu “açıklama” veya burada yatan “bilgece olan” şeyin “çözümleme” işine girişmeyeceğim. çocuk oyununun kuralsızlığı ve / veya çocuğun oyundaki kuralları kendi koyuşu ile yaşamın sürüp giden süresi arasındaki bağı söze getiren Herakleitos’un sözünü anmakla ve Herakleitos’un oluş ve bozuluşu, ateşin kıvraklığına ve yapan-yıkıcılığına teslim edişini hatırlatmakla yetineceğim. bir yaşam süresine dahil olan ancak bu sürenin içinde kaybolmuş ve oyun oynamayı kesinlikle sevmeyen birisi olarak, Herakleitos’un aforizması hakkında elimden şimdilik bu kadarı gelir. bu aforizmayı anlamak ise belki daha sonra elimden gelir. o da, şayet, bu yaşam yaşanır, bu oyun oynanır ve bu kapalı-olan-sözü-açma-gücü bir gün elimden gelirse.

Burak Çakır

___________

[1] “Ömür, oyun oynayan bir çocuktur, yani bir dama oyunu; çocuğun krallığıdır o” (G. Şar &E. Yıldız). Burada verdiğim (sonuncusu hariç) diğer Türkçe çevirileri, G. Şar & E. Yıldız’ın Herakleitos’un Oyunu kitabından aldım: “Zaman, zar ile oynayan bir çocuktur. Zaman, bir çocuğun saltanat çağıdır” (H. Rifat); “Zaman oynayan, dama taşı süren bir çocuktur: Bir çocuğun hakan oyunu!” (S. Y. Baydur); “Zaman, daima taşlarıyle oynayan bir çocuktur. Kralın gücü ise, çocuğun gücüdür” (C. Sena); “Zaman, dama oynayan bir çocuktur; hükümdarlık gücü, bir çocuğun gücüdür” (A. Arslan); “Yaşam bir çocuktur taşlan sürüp oynayan. Bir çocuğun krallığı” (S. Rifat); “Dama oynayan/ bir çocuktur zaman/ Krallık çocukta!” (Alova); “Sonsuzluk, oynayan, dama oynayan bir çocuktur: Krallık bir çocuğundur” (H. Portakal); “Yaşam, taşlan ileri geri sürerek oynayan çocuktur. Krallık çocuğundur” (C. Çakmak); “Zaman dama oynayan bir çocuktur. Gerçek kral çocuktur” (M. Bal); “Zaman dama oynayan bir çocuk, kralın gücü bir çocuğun gücüdür” (A. Yardımlı). Bunlara, Herakleitos fragmanlarının Türkçedeki en son (2020) çevirisini de ben ekleyeyim: “Yaşam bir çocuk oyunudur dama taşlarıyla oynanan, krallık çocuğa aittir” (C. C. Çevik). Almanca: “Die Lebenszeit ist ein Knabe, der spielt, hin und her die Brettsteine setzt: Knabenregiment!” (Diels-Kranz, B52); İngilizce: “A lifetime is a child playing, playing checkers: the kingship belongs to a child” (Laks-Most, D76); Fransızca: “Le Temps est un enfant qui joue en déplaçant les pions: la royauté d'un enfant” (M. Conche).

[2] Bu iş için Tracing Orpheus derlemesindeki G. W. Most’un “Heraclitus Fragment B 52 DK (on OF 242)” metnine bakılabilir. Bu kısa metinden (sayfa 107’deki) şu cümleyi anlamca aktarmakla yetineyim: Herakleitos, insanoğlunun ömrü boyunca oyun oynayan çocuktan başka hiçbir şey olmadığını ve oyunu kazandığında –bu durumun yetişkince düşünmenin, aklın, sorumluluğun dahilinde değil– sadece o çocukça oyunun kralı olarak bir kazanan olacağını ifade etmektedir. Most, burada bir dipnot düşmüş (4. dipnot), çünkü yanlış anlaşılmaya müsait bir oyun var bu aforizmada (serbestçe çeviriyorum): “Aslında Herakleitos, insanların ömrü boyunca bir çocuk kaldıklarını değil, daha ziyade, insan ömrünün her döneminin bir çocukla özdeş olduğundan bahsetmektedir: İnsanın bütün ömrü, çocukluk ile değil, bir çocukla özdeşleştirilir”.